vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، طلبه از آنجایی که انتساب به یک صنف اجتماعی دارد رفتارش، رفتار آن صنف تلقی می شود و به پای آنها نوشته می شود. بنابراین هر حالت یا رفتار ظاهری که جایگاه اجتماعی اش را به عنوان طلبه یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت مستحکم کند برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی می شود و هر آنچه که مانع از رسالت حوزوی او شود برای او مورد نکوهش و خلاف زی طلبگی به شمار می رود.

در این مصاحبه، به تعریف سبک زندگی طلبه پرداخته شد و بیشتر به جنبه های اخلاق و توجه و اهتمام طلاب و آنچه که در جامعه باید به نحو شایسته انجام دهند. در گفت‌وگویی صمیمی با حجت‌الاسلام فرمانیان به بررسی مسائل پرداختیم. که خدمتتان ارائه می شود.

وسائل ـ زی طلبگی به چه معناست؟

زی طلبگی به شیوه و رفتار اخلاقی طلبه ها بستگی دارد. بعضی از بزرگواران زی طلبگی را به آداب و سننی که یک طلبه بر اساس عرف باید رعایت کند می دانند و معتقدند به مجموعه آداب و سننی که یک طلبه به خاطر شأنیت طلبگی باید در جامعه رعایت کند گفته می شود.

وسائل ـ منش اخلاقی طلبگی صرفا در حوزه اخلاق است؟ آیا در مسائل سیاسی هم منش اخلاقی یک طلبه مطرح است؟

وقتی می گوییم شیوه و رفتار اخلاقی یعنی در تمامی زمینه ها. زی طلبگی یعنی اینکه اخلاق در تمام کارهای طلبه مقدم باشد و اخلاق حرف اول را بزند. به شدت معتقدم دین ما اخلاق را بر فقه مقدم داشته اما ما در طول تاریخ کاری کردیم که فقه بر اخلاق استوار شده و این مشکل اساسی است که ما کلا در جهان اسلام داریم. ممکن است این سوال مطرح شود، چرا تصوف در اهل سنت توانسته است رشد کند؟ برای اینکه آمدند اخلاق را بر بقیه مسائل مقدم کردند.

زی طلبگی یعنی اخلاقی زیستن و اخلاقی رفتار کردن. امروزه بیشتر مشکلات به دلیل این است که مردم اخلاق را رعایت نمی کنند، حتی در کوچک‌ترین مسائل اخلاق را زیر پا می گذارند. در فضای سیاسی دیدیم که اصول‌گرایان با وجود تلاش های بسیار به مشکل خوردند، چرا؟ چون اخلاق را رعایت نکردند و به مسائل اخلاقی پای بند نبودند.

اگر طلبه زی اخلاقی را رعایت کند، زی طلبگی را رعایت کرده است. حتی اگر بعضی عرفیات را هم رعایت نکند مردم به این توجه دارند که مثلا او  اخلاقی زندگی می کند، با مهربانی و تواضع رفتار می کند، در حل مشکلات تمام تلاش خود را می کند. یکی از معانی اخص طلبگی به نظرم این است که زاهد زندگی کند، با محبت برخورد کند و می‌توان گفت، در زندگی اعتدال را رعایت کردن و افراط و تفریط نداشتن. که اگر این اتفاق افتاد یعنی زی طلبگی انجام شده است.

وسائل ـ اینکه فرمودید اصولگرایان اخلاق سیاسی را رعایت نکردند، معتقد نیستید که فقط آنان اخلاق سیاسی را زیر پا گذاشتند؟

قاعدتاً که اصلاح طلبان اخلاق سیاسی را رعایت نمی کنند ولی مردم از اصولگرایان توقع ندارند که آنان هم اخلاق سیاسی را رعایت نکنند. مردم از آخوندها یکسری توقعات خاص دارند، توقع دارند دروغ نگویند، تندی نکنند، تواضع داشته باشند. برای مردم مهم نیست چه کسی اصولگراست و چه کسی اصلاح طلب.

مردم تقیدی نسبت به اصولگرایان دارند، آنها اسم خودشان را اصولگرا گذاشته اند یعنی اینکه یکسری اصولی دارند و به آنها پایبند هستند. ولی در اصلاح طلبی هم، اگر آخوندی اصلاح طلب باشد، مردم توقع ندارند که یکی از موازین اخلاقی را زیر پا بگذارد. چرا؟ چون قبل از اصلاح طلب بودن، یک روحانی بوده که لباس دین بر تن داشته است و باید با مردم مطابق دین رفتار کند. حالا اگر در افکارش گرایشات روشن فکری هم باشد و مقداری بازتر فکر کند که بعضی از مردم نپسندند، اما اگر با مردم اخلاقی رفتار کند. نظر مردم عوض می شود و می گویند درست است که حرف هایی می زند که ما نمی پسندیم اما اخلاق خوبی دارد.

پس زی طلبگی، اخلاقی زیستن است. مهم نیست چه تفکری داشته باشی مردم از آنها اخلاق می خواهند. که اگر اخلاق نباشد اصولگراترین فرد هم که باشید مردم از شما فرار می کنند.

وسائل ـ امروزه رویکردی در دنیا وجود دارد و آن اینکه با بها دادن زیادی به اخلاق، فقه را دارند تعطیل می کنند. یک نگاه پولسی به اسلام. منظور شما که این طور نیست؟

مسلمان باید اصول کلی اسلامی را رعایت کند، همین طور اصول کلی فقه را نیز باید رعایت نماید. اما دعوا سر این است که در دعوای بین فقه و اخلاق کدام یک مقدم شود؟ فقهای ما معتقدند فقه. اما من نظرم این است که اخلاق بر فقه حاکم شده است. شما می گویید از نظر فقهی ما کپی رایت نداریم. اما الان مردم از ما می پذیرند که بگوییم در فقه کپی رایت نیست؟

خود علما هم الان در این مورد دست به عصا حرکت می کنند. یعنی مرجعی به شما اجازه می دهد که کتبی که چاپ شده و هزینه هم داشته شما اسکن کنید و به شکل pdf در اینترنت قرار بدهید. یا موضوع بردگی، مسئله بردگی را اسلام منع نکرده است. آیا الان امکان دارد کسی از بردگی حرفی بزند؟ یعنی هر جا در فقه یک مسئله اخلاقی شده است آن وقت فقه پا پس کشیده است. لذا انبیاء آمده اند این فضا را درست کنند.

متکلمان، کلام را خیلی برجسته کردند به فقه و اخلاق کمتر توجه کردند، فقها آمدند فقه را برجسته کردند و به کلام و اخلاق بی توجه بودند، صوفیان و عرفا اخلاق را برجسته کردند و به فقه و کلام بی تفاوت بودند. و از آنجایی هم که شعر و ادبیات فارسی تحت تاثیر تصوف و عرفان بودن لذا رویکرد اخلاقی شان بیشتر شده و با فقها مقابله کرده اند. این سه گروه باهم هستند و دین مجموعه ای از این سه گزینه است و نمی توانیم یکی را بر دیگری ترجیح دهیم.

گاهی اوقات یکی بر دیگری تزاحم می‌کند در باب تزاحم نیز «اهم فالاهم» می‌کنیم. که البته ضروریات دین بر تمام اینها می چربد ولی در فرعیات باید ببینیم کدامیک بر دیگری ارجحیت دارد.

همه می دانیم که دست زدن به نامحرم حرام است اما اگر در یک جایی از باب ضرورت برای نجات یک خانم مجبور بشود باید بر اساس مسائل اخلاقی این کار را انجام دهد پس اهم و مهم اتفاق می افتد و مردم این کار را با نگاه اخلاقی می‌بینند.

وسائل ـ شما فرمودید هر جا عرف وسط بیاید اخلاق کنار می رود. من اعتقادم این است هر جا عرف وسط بیاید باید به رابطه فقه و اخلاق بپردازیم؟

به نظر شما، عرف به چه معناست؟ عرف یعنی سیره عقلا. در اصول فقه بحثی به نام عرف وجود دارد. سیره عقلا یا  بنای عقلا بر مبنای اخلاق شکل می گیرد. این کار خوب است، آن کار بد است. عقل، بد و خوب بودن را از حسن خلق می گیرد. لذا آنچه را که باید در زی طلبگی بدان عمل کنیم، اخلاقی عمل‌ کردن است.

نقل کرده اند مردم بسطام که بعد از ورود مسلمانان، به دین اسلام گرویدند، می گفتند اگر آن چیزی که بایزید بسطامی به ما می گوید اسلام است، ما همگی مسلمانیم. ولی آنچه را که شهردار و فرماندار انجام می دهد ما نمی‌خواهیم مسلمان باشیم. یعنی اگر با مردم اخلاقی رفتار کردید مردم کاری ندارند دین شما چیست و به شما اقبال می کنند ولی اگر رفتار ظالمانه داشته باشید بهترین دین هم داشته باشید مردم از شما دوری می کنند.

وسائل ـ به نظر شما در نظام حوزه، سیاست گذاری زی طلبگی می شود؟ یا قرار است کسی سیاست‌گذاری کند؟ چه کسی مسئول این کار است؟

به نظرم باید سیاست گذاری کنند و این امر وظیفه شورای عالی حوزه است. آنچه که ما از خارج مشاهده می کنیم، این مسئله وجود ندارد یعنی باید شورای عالی حوزه همچنان که به فقه و اصول بها می دهد، برای نهادینه کردن زی طلبه ها هم برنامه ریزی کند، برنامه هایی که در متن حوزه وجود داشته باشد. محقق شدن این برنامه باید بگونه ای باشد که به بطن حوزه نفوذ کند؛ مثلا کارگاه های آموزشی اخلاقی برگزار نماییم.

وسائل ـ موافق هستید که دانشگاهی شدن حوزه مسائلی مانند زی طلبگی را خراب کرد؟ و ما هر چه به سمت دانشگاه رفتیم با تمام نکات خوبی که دارد اما این محاسن را از ما گرفت؟

در زمان های قدیم  در حوزه یک طلبه شاید سال ها همراه استادش بود، با استاد سفر می کرد، شیوه های اخلاقی را یاد می‌گرفت، اگر خطایی می کرد استاد به او گوشزد می کرد. رابطه عمیقی بین استاد و شاگرد برقرار بود متاسفانه با شیوه هایی که مرسوم شده و فضایی که ایجاد شده دیگر علم خوانده نمی شود؛ فضای دانشگاه را که وارد حوزه کردیم به شکل دروس ترمی، رابطه استاد شاگردی از بین رفت. اما شورای عالی باز هم می تواند برنامه ریزی های خاصی انجام بدهد تا زی طلبگی دوباره ایجاد شود.

وسائل ـ قدیم ترها در حوزه های علمیه در هر مدرسه ای، استاد اخلاقی بود که حرف ایشان بین طلاب پذیرفته بود اما هنگامی که حوزه به سمت دانشگاهی شدن حرکت کرد خیلی از اینگونه مسائل از بین رفت درست است که اساتید مدارج علمی دارند اما دیگر آن جایگاه را در بین طلاب ندارند. مسئله دیگر می گویند زی طلبگی تابع شرایط زمان است امروز با طلبه‌هایی مواجه هستیم که به جهت همراه بودن و به اسم اینکه باید با زمان پیشرفت کارهایی را انجام می دهند که پذیرفته نیست. آیا شما قائل هستید که زی طلبگی دائم با شرایط زمان تغییر می کند؟

اگر معنای زی طلبگی را اخلاقی زیستن معنا کنیم. به نظر من تمام مباحث و موضوعاتی که به نوعی با مبانی و فقه ما سازگار نیست، مردم نمی پذیرند. در فقه مسائلی وجود دارد که محل بحث است. مردم از یک طلبه توقع دارند که او، مسائل را رعایت کند و کارهایی که با عرف همخوانی ندارد را انجام ندهد. چرا؟ چون دین به عنوان یک مبنا از شمای طلبه احتیاط را می خواهد.

لذا من معتقدم تمام طلابی که آمده اند و برخی مفاهیم دینی را زیر پا گذاشته اند به اسم اینکه ما می‌خواهیم مردم را جذب کنیم، از زی طلبگی خارج شده اند. مثلا آخوندی که در مراسماتش دستگاه موسیقی می آورد، به هر حال این کار پسندیده نیست و مردم نیز قبول ندارند.

وسائل ـ امروز پوشش‌های نامتعارفی از طلاب در فضای مجازی می‌بینیم، نظر شما در این رابطه چیست؟

تماما اشتباه است، اخلاقی زیستن برای یک طلبه واجب و ضروری است. یک طلبه باید میل به احتیاط داشته باشد، درسته یک طلبه ای شاید کار اشتباهی هم انجام داده باشد ولی مردم از بقیه توقع ندارند.

لذا تمام طلبه هایی که می خواهند جلسات شادی داشته باشند، دلیل نمی شود که یکسری مسائل را زیر پا بگذارند در حالی که می دانند نسبت به برگزاری اینگونه مسائل حساسیت وجود دارد. ما مراسمات شاد در دوره های قبل هم داشته ایم، دلیل نمی شود که به ابزار موسیقی متوسل شویم. این گونه رفتارها درست نیست و طلبه نیز نباید وارد شود.

وسائل ـ در مصاحبه ای با حضرت آیت الله مکارم انجام شده بود از ایشان پرسیده بودند که چرا توصیه ای در زمینه رعایت مسائل اخلاقی ندارند، ایشان بیان کرده بودند، وقتی حرف ما تاثیری ندارد چرا حرفی بزنیم؛ چرا این اتفاق افتاده و به نظر شما با رعایت و عدم رعایت زی طلبگی مرتبط است یا خیر؟

عوامل زیادی تاثیرگذار است، مخصوصا روحانیتی که در نظام مسئولیت گرفت اگر زی طلبگی و مسائل اخلاقی را رعایت می‌کرد، یکسری دلخوری هایی که در جامعه ایجاد شده است را نمی دیدیم. البته هنوزم دیر نیست می شود جبران کرد. اگر زی طلبگی را در جامعه رعایت کردید، در جامعه موفق هستید، اگر هر طلبه ای، مرجع تقلیدی زی طلبگی را رعایت کرد نزد مردم محبوب است.

وسائل ـ یک نکته ای که این روزها همه گیر شده است، استفاده از فضای مجازی توسط طلبه هاست که به بحث های تبلیغی می پردازند، آیا شما موافق تبلیغ در فضای مجازی هستید؟ و به نظر شما در فضای کنونی امروز تبلیغ جواب می دهد یا خیر؟

به نظر من تبلیغ در فضای مجازی، موثر است. البته به شرطی که طلاب به راه و روش تبلیغ در فضای مجازی آشنا باشند.

وسائل ـ اگر قرار باشد در فضای مجازی به تبلیغ بپردازند، چه بایسته‌هایی را مدنظر داشته باشند؟ و از چه اموری باید پرهیز کنند؟

طلابی که می خواهند وارد فضای مجازی شوند، چند نکته را باید توجه داشته باشند: توجه به مسائل اخلاقی، جامعه کنونی ما نیاز به مسائل اخلاقی دارد، لذا به بیان مسائل اخلاقی با بیان و لسان زیبا بپردازند.

توجه به مسئله خدا باوری. ما الان در جامعه نیاز به این نداریم که استدلال بیاوریم که خدا هست، هیچ کدام از مباحث کلامی که در حوزه خوانده می شود قابلیت ارائه در فضای مجازی را ندارد. اما مسئله «حضور خدا» در عالم بسیار جواب می دهد. اگر طلبه بتواند این موضوع را برای مخاطب به خوبی تبیین کند. به مراتب تاثیر بهتری خواهد داشت. اکنون فرقه های انحرافی، بیشترین تاثیر را از طریق فضای مجازی دارند. القاعده و داعش از طریق پرداختن به موضوع حضور خدا در عالم، بیشترین جذب را از طریق فضای مجازی داشتند.

مشکلی که ما در جامعه داریم این است که مردم، حضور خدا را در عالم قبول ندارند و غافل هستند. این مسئله را باید طلبه از طریق آیات و روایات به خوبی تبیین نماید. بنابراین توجه به اخلاقیات و مسئله خدا باوری را اگر توجه بیشتری داشته اند بقیه مسائل خود به خود حل می شود و با برنامه ریزی این مسائل به خوبی حل خواهد شد.

وسائل ـ بعضی از طلاب در فضای مجازی به ملبس بودن اعتقادی ندارند. نظر شما در این رابطه چیست؟

من مخالف اینکه یک طلبه عکس غیر ملبس خود را در فضای مجازی بگذارد، نیستم. اگر پوشش مناسبی داشته باشد موردی ندارد. ما خیلی وقت ها عکس های فرزندان و نوه های بزرگان دینی را مشاهده می کنیم که زیاد جالب نیست. همچنین این عکس نباید حالت غرور و بزرگ بینی داشته باشد. در بعضی عکس ها این حالت متصور می شود.

وسائل ـ در بعضی صفحات مشاهده می کنیم که همسران طلاب نیز در فضای مجازی فعالیت دارند و عکس های خانوادگی شان را منتشر می کنند، آیا شما می پسندید؟

البته این کارها از نظر اخلاقی زیاد درست نیست. اما من یک سوال دارم، منظور از قرار دادن عکس در این فضاها چیست؟ و چه هدفی را دنبال می کنند؟ اگر این عکس نشان دهنده یک مفهوم اخلاقی باشد و منیت نداشته باشد با حفظ شرایط و ضوابط ایرادی ندارد.

وسائل ـ در حوزه تبلیغ چه کسانی دست اندر کار هستند؟ و چه کسانی مسئولیت آموزش طلاب در فضای مجازی را برعهده دارند؟

خود طلبه ها باید کار را شروع کنند و حوزه علمیه قم نیز باید به آموزش های لازم در این زمینه بپردازد، زیرا ادبیات فضای مجازی با منبر متفاوت است. البته بنده معتقدم خیلی از طلاب صلاحیت ورود به فضای مجازی را ندارند./402/241/ح